THỰC THI PHÁP LUẬT CƯỠNG CHẾ LÀ ĐIỀU KHÔNG AI MONG MUỐN XẢY RA Những ngày gần dây, dư luận xã hội dành nhiều sự quan tâm đến công tác giải phóng mặt bằng Dự án xây dựng khu nhà ở xã hội tại Tổng kho 3 Lạc Viên (số 142 Lê Lai, quận Ngô Quyền, TP Hải Phòng, dưới đây gọi là Dự án). Trong đó đặc biệt có 1 doanh nghiệp không chịu di dời, khi tất cả tổ chức và cá nhân còn lại thuộc diện giải phóng mặt bằng đã nghiêm túc thực hiện. Trước hết, cần phải khẳng định là, việc triển khai đầu tư xây dựng nhà ở xã hội là một chủ trương lớn, đầy tính nhân văn của Đảng, Nhà nước, nhằm tạo điều kiện hỗ trợ nhà ở cho các đối tượng khó khăn, thu nhập thấp, đã được luật hóa trong Luật Nhà ở 2014. Đồng thời là lộ trình tất yếu thực hiện Đề án "Đầu tư xây dựng ít nhất 1 triệu căn hộ nhà ở xã hội cho đối tượng thu nhập thấp, công nhân khu công nghiệp giai đoạn 2021 - 2030" của Chính phủ. Đối với Hải Phòng, từ lâu thành phố đã quan tâm triển khai các chương trình, dự án nhằm giải quyết nhu cầu nhà ở xã hội. Nổi bật là việc triển khai xây dựng lại các khu chung cư cũ xuống cấp, hỗ trợ các gia đình diện chính sách có hoàn cảnh khó khăn xây dựng, cải tạo nhà ở… Và từ tháng 4/2022, HĐND TP đã thống nhất thông qua Đề án xây dựng nhà ở xã hội kết hợp với việc giải quyết nhà ở cho các hộ dân đang sinh sống tại các chung cư cũ trên địa bàn thành phố. Có thể nói, việc khởi công dự án đầu tư xây dựng khu nhà ở xã hội tại Tổng kho 3 Lạc Viên vào tháng 3/2023 thực sự là điểm nhấn, đưa Hải Phòng trở thành điểm sáng trong thực hiện chủ trương lớn của Đảng và Nhà nước, hiện thức hóa mục tiêu phát triển đô thị đi đôi với an sinh xã hội theo hướng văn minh, hiện đại. Dự án được triển khai trên diện tích 16,9 ha thuộc các phường Cầu Tre và Máy Chai của quận Ngô Quyền, với quy mô xây dựng 53.913m2, vốn đầu tư gần 4.900 tỷ đồng. Về quá trình hình thành và triển khai Dự án, thành phố đã tiến hành công khai, đảm bảo các quy định của Pháp luật hiện hành, được tuyên truyền tới các tổ chức, cá nhân liên quan cũng như các tầng lớp Nhân dân. Trong quá trình giải phóng mặt bằng Dự án, các cơ quan chức năng TP Hải Phòng đã thực hiện các thủ tục cần thiết để hỗ trợ, đền, bù, di dời tài sản và các thủ tục khác theo quy định để thu hồi đất. Đến nay đã có 26 tổ chức nghiêm túc chấp hành chủ trương lớn, bàn giao mặt bằng Dự án, tuy nhiên còn duy nhất Công ty TNHH Châu Giang chưa di dời tài sản và không bàn giao mặt bằng. Về sự tồn tại cơ sở sản xuất của Công ty Châu Giang tại Tổng kho 3 Lạc Viên, UBND TP Hải Phòng xác định, phần diện tích đất kho bãi Công ty Châu Giang sử dụng là do thuê lại của Công ty cổ phần giao nhận kho vận ngoại thương Hải Phòng (Công ty kho vận khoại thương) chứ không trực tiếp thuê của UBND TP Hải Phòng. Trong nhiều năm qua Công ty Châu Giang thực hiện liên kết sản xuất với các đối tác nước ngoài, tại thời điểm này là Công ty Cosmos Shoes International Ltd, (Đài Loan, Trung Quốc) để sản xuất giày thể thao xuất khẩu, sử dụng gần 1.000 lao động. Đáng chú ý, sự hiện diện của Công ty Cosmos Shoes không phải với tư cách là nhà đầu tư, doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại Việt Nam theo quy định của Pháp luật, mà chỉ là đối tác của Công ty Châu Giang. Đồng nghĩa với việc cả Công ty Châu Giang và Công ty Cosmos Shoes đều không phải chủ thể trực tiếp có nghĩa vụ và quyền lợi liên quan trong các giao dịch cũng như thủ tục triển khai Dự án theo quy định của Pháp luật. Quyền và các lợi ích chính đáng khác của người lao động làm việc tại Công ty TNHH Châu Giang theo các thỏa thuận, hợp đồng (nếu có) được xác lập giữa người lao động với Công ty Châu Giang cũng đã được Pháp luật quy định. Trong khi đó, chủ thể thực sự là Công ty kho vận ngoại thương đã nhận tiền bồi thường, hỗ trợ và thực hiện bàn giao đất cho UBND quận Ngô Quyền từ ngày 19/9/2023. Tuy nhiên đến thời điểm này, Công ty Châu Giang và Công ty Cosmos Shoes vẫn chưa chuẩn bị việc di dời tài sản, thiết bị máy móc để bàn giao mặt bằng dự án. Trước động thái có dấu hiệu “chây ì” này, sau thời gian tuyên truyền, vận động, UBND quận Ngô Quyền đã ban hành Quyết định cưỡng chế thu hồi đất theo thẩm quyền. Đồng thời từ tháng 8/2023 đến nay, UBND TP Hải Phòng cũng nhiều lần thông báo về việc cưỡng chế thu hồi đất đối vưới khu vực nêu trên. Song song với các biện pháp kiên quyết theo quy định của Pháp luật, UBND TP Hải Phòng đã chỉ đạo các cơ quan chức năng liên quan đề xuất những giải pháp nhằm tạo điều kiện cho Công ty Châu Giang di dời và tiếp tục ổn định sản xuất, đảm bảo việc làm cho người lao động. Cụ thể bố trí tạo điều kiện để Công ty Châu Giang di dời cơ sở sản xuất đến hạ tầng của Công ty cổ phần Cảng cạn Quảng Bình - Đình Vũ (tại Khu công nghiệp Đình Vũ). Điều này thể hiện sự quan tâm và thiện chí, dù trách nhiệm này không thuộc thẩm quyền của thành phố. Thậm chí, theo thông báo ban đầu việc cưỡng chế sẽ diễn ra vào ngày 22/9/2023, nhưng UBND TP Hải Phòng cũng quyết định lùi lại đến ngày 22/10/2023, để Công ty Châu Giang có thời gian chuẩn bị, nhưng phía Công ty Châu Giang và đối tác đã không có động thái tích cực. Đáng lưu ý, trong thời gian qua có dấu hiệu đối tượng xấu tung tin thiếu chuẩn xác, tạo dư luận xã hội tiêu cực và có biểu hiện kích động người lao động, tiềm ẩn những vấn đề về ANTT. Trong khi đó, cùng trên khu vực Tổng kho 3 Lạc Viên, song song tồn tại một mô hình tương đồng như Công ty Châu Giang nhưng quy mô sản xuất lớn hơn (sử dụng khoảng 2.000 lao đông) là Công ty TNHH Thiên Vinh, đã nghiêm túc chấp hành, tiến hành di dời và bàn giao mặt bằng Dự án. Cho thấy, động thái của Công ty Châu Giang và đối tác Công ty Cosmos Shoes là không thể chấp nhận được. Điều quan trọng nhất là họ không có cơ sở pháp lý để đưa ra các yều cầu hay thỏa hiệp với UBND TP Hải Phòng. Nói thêm rằng, ngược dòng thời gian cách đây khoảng 30 năm, thời điểm Hải Phòng cũng như cả nước thực hiện đường lối mở cửa hội nhập. Trong bối cảnh thu hút đầu tư nước ngoài còn khó khăn, người lao động thiếu việc làm, hệ thống pháp luật nhất là luật về doanh nghiệp và đầu tư nước ngoài chưa hoàn thiện. Tại Hải Phòng đã xuất hiện những mô hình liên kết có tính “lách luật”, hợp thức hóa để một số doanh nghiệp nước ngoài đầu tư dưới “bình phong” doanh nghiệp Việt Nam. Cụ thể, một số doanh nghiệp trong nước bắt tay với đối tác (chủ yếu sản xuất giày dép đến từ Đài Loan, Trung Quốc), đứng tên thuê lại kho bãi có sẵn kiểu như ở khu vực Tổng kho 3 Lạc Viên để cải tạo sản xuất, gia công hàng hóa xuất khẩu. Nhưng bản chất toàn bộ quá trình đầu tư cho đến tổ chức quản lý, điều hành, thuê và trả công lao động đều do đối tác nước ngoài thực hiện. Nói cách khác, đây là mô hình đầu tư vốn FDI trá hình, mà doanh nghiệp Việt Nam đứng ra hưởng lợi nhờ được thành lập để thực hiện chức năng đối phó pháp lý. Đây cũng là thời điểm mà các doanh nghiệp như Công ty Châu Giang và Thiên Vinh nêu trên xuất hiện. Cũng cần phải khẳng định rằng, về mặt xã hội các mô hình sản xuất này đã đóng góp khá tích cực khi tạo việc làm và thu nhập ổn định cho một bộ phận người lao động. Nhưng xét về mặt đầu tư, mô hình này do không chính thống và chủ yếu sản xuất gia công xuất khẩu nên phần giá trị gia tăng còn lại trong nước phần lớn “chảy vào túi các ông chủ” doanh nghiệp “bình phong”, đóng góp rất ít vào ngân sách, thậm chí không thực hiện đầy đủ nghĩa vụ với người lao động như BHXH, BHYT… chưa kể tiềm ẩn những yếu tố bất ổn về pháp lý. Đến nay, khi khó khăn đã qua đi, TP Hải Phòng đang tiên phong trên lộ trình đổi mới mô hình tăng trưởng, chuyển từ bề rộng sang chiều sâu, khuyến khích đầu tư nước ngoài vào các lĩnh vực công nghệ cao, tiêu hao ít nguyên liệu và năng lượng, giá trị gia tăng cao, đem lại cả việc làm, thu nhập ổn định cho người lao động cũng như đóng góp ngân sách và hướng tới phát triển bền vững, thì những mô hình nêu trên đã không còn phù hợp. Trở lại với công tác giải phóng mặt bằng Dự án nhà ở xã hội tại Tổng kho 3 Lạc Viên, vào ngày 19/10/2023 vừa qua, Chủ tịch UBND TP Hải Phòng đã triệu tập một cuộc họp, nghe báo cáo toàn bộ các nội dung liên quan. Trên cơ sở đó, UBND TP một lần nữa khẳng định, khi Nhà nước thu hồi đất để thực hiện Dự án thì các bên là Công ty Châu Giang và đối tác Công ty Cosmos Shoes cùng với Công ty kho vận ngoại thương tự giải quyết theo hợp đồng dân sự đã ký kết; người sử dụng lao động có trách nhiệm giải quyết quyền lợi cho người lao động. UBNd TP Hải Phòng cũng không đồng ý kiến nghị của: Ủy ban công tác Đài Loan, Văn phòng kinh tế và văn hóa Đài Bắc tại Việt Nam, Chi hội thương mại Đài Loan tại Hải Phòng, Công ty Cosmos Shoes, Công ty Châu Giang… kiến nghị về việc dừng thực hiện cưỡng chế vào ngày 23/10/2023 và gia hạn đến ngày 31/12/2023; tiếp tục vận động Công ty Châu Giang và đối tác Công ty Cosmos nghiêm túc thực hiện sự chỉ đạo của thành phố, tháo dỡ ngay các kho, nhà không có tài sản, di dời máy móc thiết bị để bàn giao mặt bằng Dự án. Trong trường hợp các doanh nghiệp nêu trên không nghiêm túc thực hiện, UBND TP Hải Phòng đồng ý phương án cưỡng chế thực hiện Quyết định thu hồi đất của UBND quận Ngô Quyền, điều chỉnh thời điểm cưỡng chế bắt đầu từ 8h ngày 24/10/2023 (thay thời điểm 23/10/2023 như thông báo trước đó) và phương án đảm bảo ANTT, TTATGT của Công an quận Ngô Quyền, yêu cầu UBND quận Ngô Quyền chủ trì tổ chức thực hiện đúng các nội dung chỉ đạo của UBND TP. UBND TP Hải Phòng cũng yêu cầu Công ty Điện lực Hải Phòng và Công ty Cấp nước Hải Phòng thực hiện các nội dung tại Thông báo số 289/TB-VP ngày 10/10/2023 của Văn phòng UBND TP, dừng cung cấp điện, nước đối với khu vực tiến hành cưỡng chế; yêu cầu Sở KH&ĐT chủ trì phố hợp với Sở Ngoại vụ Hải Phòng tiếp tục làm việc với các tổ chức, doanh nghiệp liên quan của Đài Loan (Trung Quốc), làm rõ quy định Pháp luật cũng như các chính sách đối ngoại của Việt Nam. Đáng chú ý, mặc dù là khu vực kho bãi, nhà xưởng tổ chức sản xuất, nhưng tại cơ sở của Công ty Châu Giang hiện có hơn 20 người nước ngoài đang cư trú không đúng quy định, UBND TP Hải Phòng cũng yêu cầu những người này phải rời khỏi khu vực cưỡng chế trước ngày 24/10/2023. Cùng với đó, UBND TP cũng chỉ đạo các sở, ngành, đoàn thể, địa phương và đơn vị liên quan, tiến hành các biện pháp đảm bảo ANTT, TTATGT, giải quyết chế độ quyền lợi chính đáng cho người lao động và tuyên truyền vận động người lao động cũng như người dân nghiêm túc chấp hành quy định Pháp luật. Đặc biệt, đến trước thới điểm cưỡng chế, UBND TP Hải Phòng vẫn chủ trương sẵn sàng tạo điều kiện hỗ trợ doanh nghiệp và người lao động khó khăn khi có yêu cầu. UBND TP Hải Phòng giao Đại tá Bùi Trung Thành - Phó Giám đốc, Thủ tưởng cơ quant hi hành án hình sự và hỗ trợ tư pháp Công an TP Hải Phòng và Chủ tịch UBND quận Ngô Quyền Cáp Trọng Tuấn trực tiếp chỉ đạo tại hiện trường. Thời điểm tiến hành cưỡng chế thu hồi đất giải phóng mặt bằng Dự án nhà ở xã hội tại Tổng kho 3 Lạc Viên đã cận kề, quyết tâm của cơ quan chức năng là điều không còn phải bàn cãi, để không chỉ thực hiện chủ trương lớn của Đảng, Nhà nước mà quan trọng hơn để đảm bảo tính nghiêm minh của kỷ cương, phép nước. Mong rằng các tổ chức, doanh nghiệp liên quan nhìn thấu được vấn đề, bởi giả như những thỏa thuận nội bộ (nếu có) phát sinh tổn thất, các bên hoàn toàn có thể bảo vệ quyền lợi theo quy định Pháp luật, thay cho những động thái tiêu cực đã nêu. Còn giả như những thỏa thuận nào đó trái với quy định, thì đương nhiên “ai tạo ra thì người đó phải gánh chịu” mà Pháp luật cũng đã điều chỉnh. Đối với người lao động, vẫn biết những biến động trước mắt sẽ gây khó khăn về việc làm, thu nhập, an sinh cho một bộ phận gia đình người lao động. Nhưng cần phải khẳng định một điều, người lao động cũng phải thực hiện trách nhiệm công dân, tuân thủ chính sách Pháp luật, không để kẻ xấu lôi kéo, kích động vào các hành vi trái Pháp luật. Đối với những trường hợp cụ thể, gặp khó khăn chính đáng, thành phố luôn sẵn sàng hỗ trợ. Cưỡng chế là điều không ai mong muốn, kể cả những người ra quyết định và những người trong cuộc khác, càng hy vong điều đó không xảy ra. Ảnh tư liệu: Dự án xây dựng khu nhà ở xã hội tại Tổng kho 3 Lạc Viên Cửa Biển